Logicollege

Milieubeleid staat sterk in de belangstelling. De overheid spreekt productiebedrijven aan op activiteiten die het milieu belasten en stelt ze verantwoordelijk voor de schade. Steeds sterker wordt onderkend dat de stroom niet eindigt bij de eindgebruiker en dat er rekening moet worden gehouden met de afvalstroom die ontstaat door gebruik of na afdanken van het product. In de auto-industrie worden alle componenten voorzien van een codering voor het gebruikte materiaal, zodat de materialen hergebruikt kunnen worden. Terugname- en recyclingplicht zijn voorbeelden van recente regelgeving. Glas- en papiercontainers zijn voorbeelden op straat. Het gaat om het beheersen van stromen die precies andersom lopen dan de gebruikelijke: retourstroom logistiek, reverse logistics. Dat is de omgekeerde logistieke stroom, van klant terug naar een eerdere schakel in de keten.

12.1 Retourstroom, lastig te voorspellen

Bij reverse logistics zijn altijd verschillende partijen betrokken. Dat maakt de omvang van de stroom lastig voorspelbaar. Bovendien is er vaak meer handwerk nodig in reverse logistics dan in de ‘normale’ logistiek. Door de uitvoerende partijen wordt de retourstroom vaak gezien als een verplichting, een last.

Voorbeeld – bierflesjes

De consument levert op enig moment de kratten of losse bierflesjes in bij de supermarkt. In de winkel worden de losse flesjes gesorteerd en in kratten verzameld, vervolgens worden de volle kratten gesorteerd op pallets (of in rolcontainers) gestapeld. Op de heenweg ging het plaatsen van (allemaal dezelfde) flesjes in kratten en het stapelen van kratten op pallets volledig geautomatiseerd.. De inname in de supermarkt gaat met een automaat, maar sorteren is handwerk.

Vanuit de winkel  worden de pallets met kratten als retourvracht mee naar het Distributiecentrum genomen. De totale omvang van de stroom is goed bekend, maar de hoeveelheid per periode is lastig te voorspellen. Het is veel in volume, dus transport is kostbaar. In het DC worden de losse kratten gesorteerd en op pallets gezet, de pallets worden gesorteerd, in opslag genomen en opgehaald door de brouwerij, liefst als retourvracht. Dat laatstezal aan het einde van het seizoen waarschijnlijk niet lukken.

De supermarkt verdient aan de verkoop van het bier, maar ‘standaard pils’ heeft geen hoge marge.

Voorbeelden van retourstromen

Vanaf een consument

–           Bij kopen op afstand (postorder, internetbestelling) heeft de afnemer/consument 14 dagen retourrecht;

–           Bij een klacht of garantiekwestie;

–           End-of-use-retouren: mee laten nemen van de oude keukeninrichting bij levering van een nieuwe;

–           End-of-life-retouren: mee laten nemen van een defecte wasmachine bij levering van een nieuwe. En ook: inleveren van defecte elektrische apparaten bij de milieustraat of bij de dealer (de kosten voor de reverse logistics en de recycling heb je al betaald bij de aankoop).

Vanaf een distributeur of retailer

–           Product recall: terughalen van eenduidig herkenbare series artikelen met fouten, verontreiniging of besmetting;

–           Consignatievoorraad: de afnemer probeert het product te verkopen met recht op retournering, na afloop van de (afgesproken) periode, gaan de goederen terug naar de leverancier;

–           Functionele retouren: emballage (rolcontainers, pallets, kratten, flessen).

Vanaf een producent: grondstoffen en halffabricaten (retourstromen richting leverancier grondstoffen.)

–           Klachten over gehalte, kwaliteit, verpakking / codering, be- of verwerkingsmogelijkheden;

–           Wegvallen van de markt voor producten.

12.2 Verwerken van de retourstroom

Wat kan er met de retour gekomen goederen worden gedaan?

• Eindproducten die er netjes uitzien, nog goed bruikbaar zijn of die repareerbaar zijn, kunnen (na reparatie) als ‘tweede kansje’, ‘refurbished’ of ‘gebruikt maar goed’ weer worden aangeboden aan gebruikers/consumenten.
• Een ongebruikt halffabricaat dat teruggestuurd is, kan soms na visuele controle en/of testen weer in de voorraad worden genomen, met een software-update geschikt gemaakt worden voor een andere toepassing, of gedemonteerd worden in bruikbare onderdelen.
• Ongebruikte onderdelen en grondstoffen kunnen vaak weer in de voorraad worden opgenomen, tenzij de retournering een gevolg is van een ernstig kwaliteitsprobleem.

12.3 Downcycling en upcycling

Soms bestaat een retourstroom niet uit producten of enkelvoudige materialen, maar uit iets complex als ‘plastic’. Gemengd plastic kan eigenlijk alleen gebruikt worden als ‘grondstof’ voor markeringspaaltjes. Een toepassing die laagwaardiger is dan het materiaal, noemen we downcycling. Helaas is het ‘plastic’ alleen voor hoogwaardigere toepassingen geschikt na goede (en kostbare) sortering. Daarom voorziet o.a. de auto-industrie alle kunststof-onderdelen van een ingegoten materiaalcodering. Soms zitten er sporen van kostbare stoffen in de retourstroom, zoals goud en andere zeldzame metalen in mobiele telefoontjes. Herwinnen van deze stoffen kan rendabel zijn. Het terugwinnen van grondstoffen uit afval noemen we upcycling.

Is er geen toepassing te vinden voor de producten, halffabricaten, onderdelen of grondstoffen, dan blijven twee mogelijkheden over: verbranden of storten. Verbranden belast ons milieu, storten gaat ten koste van ruimte. Er zijn dus redenen genoeg om verbranden en storten zoveel mogelijk te beperken. Een interessante gedachte daarover is cradle-to-cradle, beschreven, gepromoot en in de praktijk gebracht door McDonough en Braungart. Het gaat erom dat al bij het ontwerp rekening wordt gehouden met het einde van het gebruik. Hoe kun je het product/apparaat/gebouw demonteren, hoe scheid je de componenten en hoe maak je die herbruikbaar? Afval is in de visie van cradle-to-cradle grondstof of voedsel. Op naar een circulaire economie, d.w.z. naar een maatschappij waar de huidige generatie in haar behoeften kan voorzien, zonder de mogelijkheden voor volgende generaties te beperken.

12.4 Planning van retourstromen

De omvang en het verloop van de voorraad gerecycled materiaal en dus van de benodigde verwerkingscapaciteit, is moeilijk te voorspellen, zoals we hierboven met het voorbeeld van de bierflesjes hebben duidelijk gemaakt. Dat maakt voorraadbeheer en productieplanning lastig.

figuur 16 schematisch voorbeeld van reverse logistics

Je kunt verschillende typen retourstromen onderscheiden:

1. verpakkingen, zowel product- als transportverpakkingen;
2. opgebruikte, afgedankte producten;
3. retour om kwaliteitsredenen, garantie, reparatie, recall.

In figuur laten we verschillende uitvoeringsvormen van retourstromen schematisch zien.

figuur 17: verschillende typen retourstromen